1.) Hidhamtoonni Ameerikaa meeqatu sirna mana hidhaa booji’ee himata bana?

Hidhamtoota 1,000 keessaa 27 waa’ee wal’aansa isaanii Himata Naannoo ykn Federaalaa dhiyeessu.

Odeeffannoo irraa: Mana Barumsaa Seeraa Yuunivarsiitii Michigan

https://www.law.umich.edu/facultyhome/margoschlanger/Documents/Publications/Inmate_Litigation_Results_National_Survey.pdf

2.) Ameerikaa keessatti nama meeqa mana hidhaa jira?

Bara 2025tti baay'inni mana hidhaa Ameerikaa namoota miliyoona 2tti dhiyaatu akka ta'u tilmaamameera. Lakkoofsi kun namoota dhuunfaa manneen hidhaa mootummaa, manneen hidhaa federaalaa, manneen hidhaa naannoo fi manneen amala sirreessaa biroo keessatti hidhaman kan hammatudha. Gabaasni Inishiyeetiivii Imaammata Mana Sirreessaa "Mass Incarceration: The Whole Pie 2025" jedhu ilaalcha bal'aa ummata hidhame kanaa kenna. US keessatti sadarkaan hidhaa addunyaa irratti sadarkaa olaanaa irra jiru keessaa tokko yoo ta'u, namoota kuma 100 keessaa namoonni 583 cufamaniiru.

https://www.prisonpolicy.org/reports/pie2025.html#:~:text=Together%2C%20these%20systems%20hold%20nearly,centers%2C%20state%20psychiatric%20hospitals%2C%20and

3.) Kanaafuu, hidhamtoonni Ameerikaa waggaa waggaan waa’ee wal’aansa isaanii himannaa dhiyeessan meeqa?

Miliyoona lama kuma tokkoon hiramuun kuma lama waliin wal qixa

Kuma lama dachaa digdamii torba 54,000 waliin walqixa

Kanaafuu, hidhamtoonni Ameerikaa gara 54,000 ta’an waggaatti waa’ee wal’aansa isaanii mana murtii kutaa biyyattii ykn federaalaatti himannaa dhiyeessu.

4.) Hidhamtoonni Ameerikaa keessatti miidhaa irra gahe hundi himannaa ni dhiyeessu?

Kitaaba koo dubbisteetta taanaan, sirni mana hidhaa dandeettii hidhamaa tokko himata banuuf qabu daangessuuf maal akka godhu sirriitti akka beeku beektu. Dandeettii ani isaan himachuu qabu guutummaatti dhaaban. Hamma hidhamtoota miidhaa irra gahe kan himannaa hin dhiheessine tilmaama keessa yoo galchine, lakkoofsi qabatamaan hidhamtoota Ameerikaa manneen hidhaa Ameerikaa keessatti miidhaa irra gahe 54,000 caalaa baayyee ol'aanaadha - baayyee ol'aanaadha. Hammi himannaa sirna mana hidhaatiin gocha dhoksaa, dhoksaadhaan raawwatamu qofa osoo hin taane, dandeettii hidhamtichi himannaa dhiyeessuun daangeffama. Hidhamtoonni tokko tokko akka dadhabaa ykn 'snitch'tti ilaalamuu waan hin barbaanneef waa'ee miidhaa isaan irra gahe himannaa hin dhiyeessan. Hidhamtoonni kaanis salphaatti himata akka dhiyeessan waan hin beekneef nama isaan gargaaru hin qaban. Wallaalummaan isaanii isaan dhaaba. Gareen garmalee guddaan kan biraan gonkumaa himannaa hin dhiheessine namoota sammuudhaan miidhamanidha. Salphaatti maal gochuu akka qaban dhiisii waan isaan mudachaa jiru hubachuuf dandeettii sammuu hin qaban. Yeroon mana hidhaa turetti hidhamtoonni rakkina sammuu qaban eegdotaan baay’ee akka miidhaman hubadheera. Eegdonni kun hidhamtoota 'Fayyaa Sammuu' kana sodaa tokkollee kan hin qabnee fi yeroo hunda isaan miidhu turan. Dhukkubsataa garuu dhugaadha.

5.) Hidhamtoonni miidhaa irra gahe ni sobu?

Waggaa kudha afur oliif mana hidhaa keessa turee hojjettoota mana hidhaatiin miidhaan sirra gahe jechuun hidhamtoota biroo biratti akka fuula namaa qoosu argadhe. Hidhamaa komii dhiheesse akka laafaa ta'ee mul'atu kan godhu yoo ta'u, yeroo baay'ee hidhamaa sun sirna seeraa fayyadamuu isaatiin 'snitch' jedhamee akka waamamu taasisa. Sammuun waliigalaa hidhamtoota biratti waardiyyaa isin miidhu kamiyyuu qaamaan rukutuu qabdu. Haaloo bahuun bifa weerara qaamaatiin hidhamtoonni kan dinqisiifaman yoo ta’u, himannaan ammoo fuula namaa kan hin fudhannedha. Kanaaf, hidhamtoonni tokko tokko waaʼee miidhaa raawwatame sobuu kan dandaʼan taʼus, harki guddaan garuu hin soban. Seenaa isaanii fuulduratti bahuun hojjettoota mana hidhaa irraas ta’e hidhamtoota biroo irraa miidhaa qaamaa balaaf saaxilaa jiru. Sobni baay'ee xiqqaadha.

6.) Ameerikaan seera hidhamtoonni waa’ee miidhaa hojjettoota mana hidhaatiin isaan irra ga’e irratti himata akka hin baane dhorkuuf qophaa’e qabdii?

Eeyyee, seerotni tokko tokko sirna mana hidhaa himata irraa kan eegu yoo ta’u, hidhamtoonni heera mootummaa cabsuudhaan ykn haala mana hidhaatiin himachuuf caalaatti rakkisaa ta’a. Labsiin Haaromsa Falmii Mana Sirreessaa (PLRA) fakkeenya jalqabaa seera akkasii ti. Hidhamtoonni haala mana hidhaatiin walqabatee himannaa dhiyeessuun dura furmaata bulchiinsaa hunda akka fixan ajaja kenna. Yeroo baayyee hidhamtoonni poostaa malee ykn furmaata bulchiinsaa osoo hin argatin adda baafamanii kan hidhaman yoo ta'u, 'komii' jedhama, kanaaf himannaa dhiyeessu hin danda'an. Kun akkamitti akka narratti raawwatame kitaaba koo keessatti ibsa. Sirni mana hidhaa yoo komii dhiyeessu hin dandeenye, gonkumaa himannaa dhiyeessu akka hin dandeenye waan beekuuf, adeemsa himannaa keessatti tarkaanfii jalqabaa ittisuuf tooftaalee dhoksaa, dhoksaa kan akka hidhamaa tokko mana hidhaa keessa kaa'uu fayyadamu. Containment jechuun hidhamaa tokko kutaa adda baafamuu keessa kaa’amee eegdonni unka komii galmeessu hidhamtichaaf akka hin kennineef, komii barreeffamaan dhiyaate kamiyyuu dhiyeessu caalaa kosii keessatti akka gatan yeroo itti himamudha. Kunis, miidhaa achitti narra gaʼe ilaalchisee gonkumaa himannaa dhiyeessu akkan hin dandeenyeef mana hidhaa Giddugaleessaa Raleigh, North Carolina keessatti narratti raawwatame.

Seerotni Federaalaa biroo hidhamtoonni waa’ee wal’aansa isaanii himata akka hin hordofne dhorkan jiru. Abbaan murtii federaalaa kophaa isaa tokkoon tokkoon komii hidhamtootaa dubbisa, himanni sun ‘fantastic’ ykn ‘delusional’ jedhee yoo fudhate ragaa osoo hin dhaga’iin kuffisuuf aangoo qaba. Seerri kun hojjettoonni mana hidhaa waan salphaatti akka 'fantastic'tti ilaalamu, kan akka ulee sibiilaa fayyadamuun hidhamaa reebuu qofaan hidhamtoota akka miidhan hayyama . Kun qaawwa biraa miidhaa mana hidhaa irratti raawwatamuudha. Hanga sirni mana hidhaa waan 'maraataa' hojjatutti himatamuu hin danda'an. Kun akkamitti akka na mudate kitaaba koo keessattin mari'adha.