Numiktiqhimayuq qaritauyanit
Nalluq Americanmi
Apiqqutit
1.) Qaffinik Amialikami nuviqhiyit titiraqpaktut maliganik akiraqtuqhugu tamna prison-mut timiqutigiyauyuq pihimava?
27-nguyut tamainnit 1,000 prisoners-kut titiraqpaktut State-mik imaaluuniit Kavamatuqait Maliganik talvuuna havautikhainik.
Kangiqhidjutit hamanga: Ilihaqvikyuaq Michigan Law Iliharvik
https://www.law.umich.edu/facultyhome/margoschlanger/Documents/Publications/Inmate_Litigation_Results_National_Survey.pdf
2.) Qaffiuvat inuit talvaniitpakpat America-mi?
2025-mi, U.S. prison-mi inugiangniit nalautaagat qanituani 2-milian-guyut inuit. Una nahaut ilaqaqtuq inungnik itiqtauhimayunik itiqtauhimayunik, kavamatuqanit itiqtauniginik, ahiinilu itiqtauviit. Tamna Prison Atugakhaq Hanaqidjutikhaq "Mass Incarceration: Tamna Whole Pie 2025" ilitugidjutikhaq tunihimaarniaqtuq anginirmik tautuktuyaarutikharnik uminga itiqtauhimayut inugaingit. Tamna itiqtauhimayuq nampanga U.S. atauhiuyuq angitqiyauyuq nunaqyuaptingni, taima 583nik inungnik 100,000 kiluutaqhimaliqtuq.
https://www.prisonpolicy.org/reports/pie2025.html#:~:text=Together%2C%20these%20systems%20hold%20nearly,centers%2C%20state%20psychiatric%20hospitals%2C%20and
3.) Taimait, hunauvat amigaitilangit Amialikami prisoners-kut titiraqpaktut maligarnik talvuuna havautikhamingnik ukiuq tamaat?
Malruk miliat aviktuqtauyuq attauhiq taala aadjikkiik malruk taala
Malruk tausit 2012-mi 2000-mi
Talvali, 54,000 Amialikami prisoners titiraqpaktut maliganik imaaluuniit kavamatuqatkut apiqhuiviinni talvuuna mamihaidjutikhat ukiuq tamaat.
4.) Tamaita prisoners pimmarluktitauvat Amialikami maligainni?
Taiguarungni makpiraaga, ilihimagungni tamna prison auladjut ilihimayuq huliyaangani kikliqagiangani maligap piyaaqnigit titirariangani maligat. Atauttimut nutqaqtitait pittaaqtatka. Ihumagiguptigu qaffi taalauyuq prisoners-mik pimmarluktitauyut titirangittut maliganik, ittut qaffiuyut Amialikami itiqtauyuq Amialikami 54,000-mit – angitqiyauyuq. Qaffi taalauyut maligat kikliqangittut sneaky-mit, ataanit qanuriliurutingit uumannga prison qanuriliurutingit, kihimi uumanngalu prison-mit pittaarninnga titirariami maliganik. Ilangit prison-kut titirayuittut maliganik pimmarlungnirmun takuyumanggittut hakuiqtittiplutik 'snitch'-mikluunniit. Aalat prisoners ilihimangitut qanuq titirariangini maliganik uvalu ikayugakhailiungitut. Tamna naunaiyagiikhimayuq nutqaqtitivakhimayut. Aalatauq agiyut ikayuqtiriit titiqiqijutiqagitunik maligauyunik ihumaqatiaqnikhamik tuniyauniginik. Piqangitkaluaqhutik ihumamitigut aaniarutilgit kangirhigiami qanuriliuqtuq, avaliittumik qanuriliuriami. Taima itiqtaugama, nalvaaqhimayunga taima ihumarlukhimayunik ayungnautiqaqtunik taima akuktauvakhimayut munagiyunik. Munaqhiyut iqhingitut hamani 'Ihumakkut Aaniaqtailinikkut' prisoners uvalu ihuinaaqhimaaqhugit. Aaniarlutin kihimi itquumayuq.
5.) Prison-mik pivakpat pittiaqtaunirmik?
Itiqtauhimayunga 14-ni ukiuni ilitturiyauyungalu uqaqpakkavit pimmarluktitauhimagavit havaktinit niviqhivaktut aallanit inungnit. Ihuiguhuut prison-mik qiniqtuq nivyaaqhuni uvalu pidjutiqaqtuq tamna 'nakuuyuq' atugiangani maligatigut auladjutaa. Ihumamitigut aaniarutilgit ukunanit nursoners-mit timimitigut ningaqtauyukhauyutit munariyuq aaniqtipkaiyuq iliknut. Akiraqtuqniq imaa iqaiyangnikkut ayuqhautit pidjutauyut hapkunanga prisonersnin, maligat ihuinaaqtauyut. Taimaatun, ilangit nurson-kut piniarungnarhijun pimmarluknirnik, angijuq amigaitqijaungittun. Qayangnautiqaqtut iqaiyangnikkut ningarnirmik tamangnin itiqtauhimayunin havaktinin uvalu aalat irniliqiyit hivumuuqhutik unipkaamingnun. Aturniq atuqtaulluangittuq.
6.) America-mi maligaqaqqat hanajimik nutqaqtitqulugit maligaliuqtit titiraqhugit maligait talvuuna pimmarluktitaunikkut havaktiinnit?
Hii, kituni maligat munaridjutauyut itiqtauhimayunik pidjutinik maliganin, ayungnatqiyaublutik itiqtauhimayunik ihuinaarnirmun uvaluuniin itiqtauyunun qanuriniit. Tamna Prison Litigation Reform Act (PLRA) hivulliqpaanguyuq uuktuutigillaklugu maligamut. Pitquyauyut itiqtauhimayut maliktait tamaita titiqqiqinirmut ihuarhainiq titiraliqtinnagit maliganik piyut uumunnga itiqtauyunut qanurittaakhaanik. Ilaani titiraqtauhimayut avaliingaaqtitaublutik titirangilgumik uvaluuniin piyaaqnikkut titiqiqinikkut ihuaqhaidjutinik, taiyauyuq 'ihuiguhuutmik', taimaali titiraqhimaitumik maliganik. Uqatiaqtatka qanuq una piyauniganik makpiraamni. Tamna prison auladjutikhangit ilihimayukhaq titiralimaiguvit ihuagiyaungitunik, titiralimaitkuvin maligarnik, taima atugianganik sneakynik, ataaniitun auladjutikharnik taima iliugaiyaangat auladjutikharnik piqarnaitumik taima hivulliuyunik atuqtakharnik talvani maligaliqiyunik hanaqidjutikharnik. Kapuutit aniqataaqtut avaliingaaqtitaunikkut tigumiat uvalu munaqhiyut uqaudjauyut tunihingilugit titirqat titirqat titirqaqlugit ihuiguhuutit uvalu igilugit quyaginaq titiraqhimayut ihuiguhuutit iqakuni tuyuqhimaitumik. Una havaktauvakhimayuq uvamnun talvani Qitqani Prison Raleighmi, North Carolinami naunaiyaiyaangat titiralimaitunga maligarnik talvuuna akuktauvakhimayunik ayungnautiqaqtunik talvani.
Piqaqtuq aalanik kanatami maliganik tapkua pittailidjutiqaqtut maliganik maliganik mikhaagun mamitingningmun. Taimailihimayuq kanatangit ihumaliuqtingit taiguqpakhimayut tamangnik maligaliqinikkut ihuagiyaungitunik akhurhaidjutikharnik tuhaahimaitumik naunairutikharnik taima angut/arnaq ihumagiyaugumi maligarnik taima 'aadjikiigianganik' unaluuniit 'ihumagiyaunikkut'. Una maligaq pipkaiyuq nurhunik havaktinik pimmarlungnikkut ihuinaaqtinun imaa ayungnangitumik ihumagiyauyut imaa 'ayuqhautit', imaatun atuqhutik havigalgit napagiaq. Una allatauq angmaqtirutikhaq prison pimmarlukniq. Taima hivutunirmik auladjutikhangit aulaligumik 'crazy', akiliqtitaulimaitun. Uqautigilugit qanuq una atuqtauyuq uvamnun makpiraamni.