Fa'aliliu e le komepiuta
pagota Amerika
Trivia
1.) E toafia pagota Amerika e fai ni tagi faasaga i le falepuipui o loo taofia ai i latou?
27 mai le 1,000 pagota uma e faila se tagi a le Setete poo le Feterale e uiga ia latou togafitiga.
Fa'amatalaga mai: Le Iunivesite o Michigan Law School
https://www.law.umich.edu/facultyhome/margoschlanger/Documents/Publications/Inmate_Litigation_Results_National_Survey.pdf
2.) E toafia tagata o loo i le falepuipui i Amerika?
I le 2025, o le faitau aofaʻi o falepuipui a Amerika e tusa ma le 2 miliona tagata. O lenei fuainumera e aofia ai tagata o loʻo falepuipui i falepuipui a le setete, falepuipui feterale, falepuipui i le lotoifale, ma isi nofoaga faʻasaʻo. O le lipoti a le Prison Policy Initiative o le "Mass Incarceration: The Whole Pie 2025" o loʻo tuʻuina mai ai le faʻamatalaga sili ona atoatoa o lenei faitau aofaʻi o loʻo falepuipui. Ole fua ole fa'afalepuipui ile Iunaite Setete ose tasi lea e maualuga ile lalolagi, ma e 583 tagata ile 100,000 ua lokaina.
https://www.prisonpolicy.org/reports/pie2025.html#:~:text=Together%2C%20these%20systems%20hold%20nearly,centers%2C%20state%20psychiatric%20hospitals%2C%20and
3.) O lea la, o le ā le aofaʻi o pagota Amerika o loo faaulu tagi e uiga i a latou togafitiga i tausaga taʻitasi?
Lua miliona e vaevaeina i le afe e tutusa ma le lua afe
O le lua afe faalua sefulu fitu e tutusa ma le 54,000
O lea la, e tusa ma le 54,000 pagota Amerika e failaina tagi i le setete poʻo le feterale e uiga i a latou togafitiga i tausaga taʻitasi.
4.) Pe o pagota uma ua sauaina i Amerika e fai ni tagi?
Afai ua e faitau i la’u tusi, ua e iloa lelei lava e le falepuipui le mea e tatau ona fai e fa’atapula’a ai le malosi o se pagota e faila ai sana tagi. Na latou matuā taofia loʻu mafai ona molia i latou. Afai tatou te silasila toto’a i le aofa’i o pagota o lo’o sauaina e le o faia se tagi, o le aofa’i tonu o pagota Amerika o lo o sauaina i totonu o falepuipui i Amerika e matua’i maualuga atu i lo le 54,000 – e sili atu le maualuga. E le gata e fa’atapula’aina le aofa’i o tagi i le fa’amasinoga, i ni gaioiga fa’a’ole’ole ma le fa’atauva’a a le toese, ae fa’apea fo’i le malosi o le ali’i pagota e faila ai sana tagi. O nisi o pagota latou te le failaina se tagi e uiga i lo latou sauaina ona o lo latou le mananao e vaai i latou o ni tagata vaivai po o se ‘snitch’. O isi pagota e matua le iloa pe fa’afefea ona faila se tagi ma leai se isi e fesoasoani ia i latou. O lo latou valea e taofia ai i latou. O le isi vaega sili ona toatele e le faia lava ni faamasinoga o tagata e le atoatoa le mafaufau. E matua leai lava so latou mafaufau e malamalama ai i le mea o loʻo tupu ia i latou, seʻi vagana ai le mea e fai i ai. A o oʻu iai i le falepuipui, na ou iloa ai o pagota e iai faafitauli o le mafaufau sa sili ona sauāina e leoleo. E leai se fefefe o leoleo i pagota 'Mental Health' ma sauaina pea i latou. Ma'i ae moni.
5.) Pe pepelo ea pagota e uiga i le sauaina?
Sa ou i ai i le falepuipui mo le silia ma le sefulufa tausaga ma ou iloa ai o le fai atu na sauaina oe e le aufaigaluega o le falepuipui ua inoino i ai isi pagota. E foliga vaivai ai le pagota o lo o tagi ma e masani ona fa'aigoaina lea pagota o se 'snitch' mo le fa'aogaina o le tulafono. O le uiga masani o pagota e tatau ona e faaoolima faaletino i soo se leoleo e faaleagaina oe. O le taui ma sui i le fa’ao’olima fa’aletino e fa’amemelo i ai pagota, a’o le fa’ai’u i luma o le fa’amasinoga. O lea la, e ui atonu e pepelo nisi o pagota e uiga i le sauaina, ae o le toʻatele e leai. O lo'o lamatia i latou i sauaga fa'aletino mai le aufaigaluega a le falepuipui ma isi pagota e ala i le omai ma a latou tala. E seasea ona pepelo.
6.) E iai ni tulafono a Amerika e taofia ai pagota mai le failaina o tagi e uiga i lo latou sauaina e le aufaigaluega o le falepuipui?
Ioe, o nisi o tulafono e puipuia ai le falepuipui mai tagi, ua atili ai ona faigata mo pagota ona molia mo le solia o le faavae poʻo le falepuipui. O le Tulafono o le Toefuata'iga o Faamasinoga a le Falepuipui (PLRA) o se fa'ata'ita'iga muamua lea o ia tulafono. O lo'o fa'atonuina ai le fa'amama uma e pagota o vaifofō uma a le pulega a'o le'i tu'uina atu tagi e fa'atatau i tulaga o le falepuipui. O le tele o taimi e taofia ai pagota e aunoa ma se meli po o se avanoa i fofo tau pulega, e ta'ua o le 'faase'e, o lea e le mafai ai ona latou faia ni tagi. Ou te faʻamatalaina pe na faapefea ona faia lenei mea ia te aʻu i laʻu tusi. Ua iloa e le falepuipui a le mafai ona faila ni au tagi, e le mafai lava ona e faila se tagi, o lea latou te fa’aaoga togafiti fa’a’ole’ole, e pei o le tu’u o se pagota i totonu o le falepuipui e taofia ai le la’asaga muamua o le fa’amasinoga. O le taofiofia o le taimi lea e tu’u ai se pagota i totonu o le sela tu’ufua ma fa’atonu leoleo e aua ne’i tu’uina atu i le pagota pepa e faila ai le fa’asea ma lafo so’o se tagi tusitusia i le lapisi nai lo le tu’uina atu. Na faia lenei mea ia te aʻu i le Falepuipui Tutotonu i Raleigh, North Carolina ina ia mautinoa e le mafai ona ou failaina se tagi e uiga i sauaga na ou mafatia ai iina.
E iai isi tulafono a le Feterale e taofia ai pagota mai le faia o ni tagi e uiga i a latou faiga. E faitau e se faamasino to'atasi le tagi a pagota ma e iai le malosi e fa'aleaogaina ai e aunoa ma le fa'afofogaina o molimau pe a ia manatu o le tagi e 'fa'atauva'a' pe 'fa'asese'. O lenei tulafono e mafai ai e le aufaigaluega a le falepuipui ona faasaunoa i pagota e ala i le na o le faia o se mea e faigofie ona fai e pei o le faaaogaina o se pou uamea e sasa ai se pagota. O le isi lea avanoa mo sauaga i le falepuipui. Afai lava e fai e le falepuipui se mea 'vale', e le mafai ona molia. Ou te talanoaina pe na faapefea ona tupu lenei mea ia te au i la'u tusi.