1.) I vabohiwa vangani va le Amerika lava nghenisaka milandzu yo lwisana na fambiselo ra makhotso va va khoma evuhlongeni?

27 eka vabohiwa van’wana ni van’wana va 1 000 va nghenisa Nandzu wa Mfumo kumbe wa Federal malunghana ni ndlela leyi va khomiwaka ha yona.

Rungula leri humaka eka: Xikolo xa Nawu xa Yunivhesiti ya Michigan

https://www.law.umich.edu/facultyhome/margoschlanger/Documents/Publications/Inmate_Litigation_Results_National_Survey.pdf

2.) I vanhu vangani lava nga ekhotsweni eAmerika?

Hi 2025, nhlayo ya vaaki va le makhotsweni ya le United States yi ringanyetiwa ku va kwalomu ka 2 wa timiliyoni ta vanhu. Nhlayo leyi yi katsa vanhu lava pfaleriweke emakhotsweni ya mfumo, emakhotsweni ya mfumo, emakhotsweni ya kwalaho ni le tindhawini tin’wana to lulamisa vanhu. Xiviko xa "Mass Priceration: The Whole Pie 2025" xa Prison Policy Initiative xi nyika vonelo leri heleleke swinene ra vaaki lava va pfaleriweke. Nhlayo ya ku pfaleriwa ekhotsweni eUS i yin’wana ya le henhla swinene emisaveni, laha ku pfaleriwa vanhu va 583 eka 100,000.

https://www.prisonpolicy.org/reports/pie2025.html#:~:text=Together%2C%20these%20systems%20hold%20nearly,centers%2C%20state%20psychiatric%20hospitals%2C%20and

3.) Kutani, i nhlayo yihi ya vabohiwa va le Amerika lava nghenisaka milandzu malunghana ni ndlela leyi va khomiwaka ha yona lembe ni lembe?

Timiliyoni timbirhi loko ti avanyisiwa hi gidi ti ringana na magidi mambirhi

Magidi mambirhi minkarhi makume mbirhi nkombo swi ringana na 54,000

Kutani, vabohiwa va kwalomu ka 54 000 va le Amerika va mangalela ehubyeni ya mfumo kumbe ya mfumo malunghana ni ndlela leyi va khomiwaka ha yona lembe ni lembe.

4.) Xana vabohiwa hinkwavo lava xanisiweke eAmerika va nghenisa milandzu?

Loko u hlayile buku ya mina, wa swi tiva leswaku fambiselo ra makhotso ri swi tiva kahle leswi ri faneleke ku swi endla ku hunguta vuswikoti bya mubohiwa byo mangalela nandzu. Va yimise vuswikoti bya mina byo va mangalela hi ku helela. Loko hi tekela enhlokweni nhlayo ya vabohiwa lava xanisiwaka lava nga nghenisiki nandzu, nhlayo ya xiviri ya vabohiwa va le Amerika lava xanisiweke emakhotsweni ya le Amerika yi le henhla swinene ku tlula 54,000 - yi le henhla swinene. Nhlayo ya milandzu a yi pimiwi ntsena hi swiendlo swa vukanganyisi, swa le xihundleni hi fambiselo ra khotso, kambe na hi vuswikoti bya mubohiwa byo mangalela nandzu. Vabohiwa van’wana a va nghenisi nandzu mayelana na ku xanisiwa ka vona hikuva a va lavi ku voniwa tanihi lava tsaneke kumbe ‘snitch’. Vabohiwa van’wana a va swi tivi ntsena leswaku va nga mangalela njhani naswona a va na munhu loyi a va pfunaka. Ku pfumala ka vona vutivi ku va sivela. Ntlawa wun’wana lowukulu swinene lowu nga si tshamaka wu mangalela milandzu i lava lamaleke emianakanyweni. Ntsena a va na vuswikoti bya mianakanyo byo twisisa leswi va humelelaka, hi nga ha vuli leswaku va fanele va endla yini hi swona. Loko ndza ha ri ekhotsweni, ndzi kume leswaku vabohiwa lava nga ni swiphiqo swa mianakanyo hi vona va xanisiwaka ngopfu hi varindzi. Varindzi a va nga chavi vabohiwa va ‘Rihanyo ra Miehleketo’ naswona a va tshamela ku va xanisa. Va vabya kambe i ntiyiso.

5.) Xana vabohiwa va hemba hi ku xanisiwa?

Ndzi vile ekhotsweni ku tlula khume mune wa malembe kutani ndzi kuma leswaku ku vula leswaku u xanisiwile hi vatirhi va le khotsweni swi rhuketeriwa hi vabohiwa van’wana. Swi endla leswaku mubohiwa loyi a vilelaka a languteka a tsanile naswona swi tala ku endla leswaku mubohiwa yoloye a thyiwa vito ra ‘snitch’ hikwalaho ko tirhisa sisiteme ya nawu. Mianakanyo leyi tolovelekeke exikarhi ka vabohiwa hileswaku u fanele u hlasela emirini murindzi wihi na wihi loyi a ku vavisaka. Ku rihisela hi xivumbeko xa ku hlasela emirini ku tsakeriwa hi vabohiwa, kasi milandzu ya milandzu ya rhuketeriwa. Kutani, hambileswi vabohiwa van’wana va nga ha hembaka hi ku xanisiwa, vunyingi lebyikulu a byi hembi. Va veka ekhombyeni madzolonga ya miri ku suka eka vatirhi va le khotsweni na vabohiwa van’wana hi ku ta emahlweni na switori swa vona. Ku hemba a swi talanga.

6.) Xana Amerika ri na milawu leyi endleriweke ku yimisa vabohiwa ku nghenisa milandzu mayelana na ku xanisiwa ka vona hi vatirhi va le khotsweni?

Ina, milawu yo karhi yi sirhelela fambiselo ra makhotso eka milandzu, leswi endlaka leswaku swi tika swinene eka vabohiwa ku mangalela ku tlula vumbiwa kumbe swiyimo swa le khotsweni. Nawu wa Mpfuxeto wa Milandzu ya le Khotsweni ( PLRA ) i xikombiso xo sungula xa milawu yo tano. Yi lerisa leswaku vabohiwa va heta swintshuxo hinkwaswo swa vufambisi va nga si nghenisa milandzu leyi fambelanaka na swiyimo swa le khotsweni. Hakanyingi vabohiwa va khomiwa va ri voxe handle ka poso kumbe ku fikelela swintshuxo swa vufambisi, leswi vuriwaka ‘xivilelo’, hikokwalaho a va nge swikoti ku nghenisa milandzu. Ndzi hlamusela ndlela leyi leswi swi endliweke ha yona eka mina ebukwini ya mina. Endlelo ra makhotso ra switiva loko unga swikoti ku nghenisa swivilelo, awu nge pfuki u nghenise nandzu, hikokwalaho va tirhisa tindlela to nyenyetsa, ta le xihundleni kufana naku veka mubohiwa eka containment ku sivela goza rosungula eka endlelo ra nandzu. Ku pfaleriwa i loko mubohiwa a vekiwa exitokisini xo tihambanisa naswona varindzi va byeriwa leswaku va nga nyiki mubohiwa tifomo to fayela xivilelo na ku lahlela swivilelo swihi na swihi leswi tsariweke ethyaka ematshan’wini yo swi yisa. Leswi swi endliwe eka mina eKhotsweni ra le Xikarhi eRaleigh, eCarolina N’walungu ku tiyiseka leswaku a ndzi nge pfuki ndzi mangalele nandzu malunghana ni ku xanisiwa loku ndzi ku xaniseke kwalaho.

Ku ni milawu yin’wana ya Federal leyi sivelaka vabohiwa ku landzelela milandzu malunghana ni vutshunguri bya vona. Muavanyisi wa federal loyi a nga yexe u hlaya xivilelo xin’wana na xin’wana xa mubohiwa naswona u na matimba yo xi bakanya handle ko twa vumbhoni loko a vona nandzu wu ri ‘ku hlamarisa’ kumbe ‘ku kanganyisa’. Nawu lowu wu pfumelela vatirhi va le khotsweni ku xanisa vabohiwa hi ku endla ntsena nchumu lowu tekiwaka hi ku olova tanihi ‘ku hlamarisa’, ku fana na ku tirhisa nsika ya nsimbi ku ba mubohiwa. Lexi i xivandla xin’wana xa ku xanisiwa ekhotsweni. Loko ntsena sisiteme ya makhotso yi endla nchumu wo ‘hlanya’, a va nge hehliwi. Ndzi bula hi ndlela leyi leswi swi ndzi humeleleke ha yona ebukwini ya mina.