Traducido tumen ordenador
Prisionero estadounidense
k'áat chi'oba'
(1.) wáaj Jayp'éel prisioneros estadounidenses ku demandas xu'ullsa'al le penitenciario yaan ba'ax ku mantiene cautivos.
27 Amal 1.000 presos ku jump'éel yaantal Salud wa federal yóok'ol le k'axt'aan reciben.
A'alajil t'aan ti': Facultad u tu tojile' ti' le Universidad u Michigan
https://www.law.umich.edu/facultyhome/margoschlanger/Documents/Publications/Inmate_Litigation_Results_National_Survey.pdf
(2.) wáaj Jayp'éel máak yaan tin k'alab najo' tu Estados Unidos.
Ti' 2025, u estima u le' jo'olkaajo' carcelaria u EE. UU. yaan u óol 2 millones máako'ob. Táan cifra le analte'obo' yaan le máako'obo' encarceladas ti' prisiones estatales, prisiones federales, cárceles locales yéetel uláak' tu'ux correccionales. Le informe "Encarcelamiento masivo: tuláakal le "pastel" 2025"ti' le poolilta'ab Política Penitenciaria k'u'ubul le visión asab completa le jo'olkaajo' encarcelada. Le tasa encarcelamiento ti' Estados Unidos jach juntúul u le asab altas Wíinikil yóok'olkaab, yéetel 583 máako'ob tumen Amal 100.000 encarceladas.
https://www.prisonpolicy.org/reports/pie2025.html#:~:text=Together%2C%20these%20systems%20hold%20nearly,centers%2C%20state%20psychiatric%20hospitals%2C%20and
(3.) túun Máakalmáak le meyaj ku prisioneros estadounidenses ku muk'yajo'ob yo'osal demandas yóok'ol le k'axt'aan reciben Amal ja'abo'.
Ka'atúul millones dividido tumen mil jach beyli'obe' u ka'ap'éel mil
Ka'atúul mil Óoxten veintisiete le beyli'obe' u 54.000
Beyo', mentik kex 54.000 prisioneros estadounidenses ku demandas tu tribunales estatales wa federales yóok'ol le k'axt'aan reciben Amal ja'abo'.
(4.). Wáaj tuláakal le prisioneros maltratados ti' Estados Unidos ku demandas.
Wa ts'o'ok u Xokbil in ánalte', sabrá ti' le penitenciario yaan u yojel exactamente ba'ax meentik utia'al limitar le Buka'aj u ba'al ti' jump'éel prisionero utia'al Ka'abet jump'éel yaantal. Bloquearon jaatsatako'ob in Buka'aj u ba'al u demandar le. Wa kin ch'aiko'on tu yilaje' le cantidad prisioneros ba'ax ku abusados yéetel ku ma' ku jump'éel yaantal, le meyaj ku xíimbal tumen u prisioneros estadounidenses abusados ti' le cárceles estadounidenses jach ya'ab asab u le 54,000, jach asab. Le cantidad demandas ma' chéen u limitada tumen u meenta'al astutas yéetel solapadas ti' le yaan penitenciario, sino xan tuméen le Buka'aj u ba'al ti' le prisionero utia'al Ka'abet jump'éel yaantal. Yaan presos ma' ku jump'éel yaantal tuméen u abusos tuméen ma' taak u vistos bey débiles wa bey "soplones". La prisioneros yéetel ma' u yojlo'ob bix Ka'abet jump'éel yaantal ka mina'an ti'ob máak ba'ax ku ayude. U ignorancia le je'elsik. Uláak' extremadamente nojoch múuch' u Ma'atech ye'esa'al demandas le mentales discapacitados. Yéetel mina'an ti'ob le Buka'aj u ba'al óolal wíinkilale' utia'al entender ba'ax ti' leti'ob ku yúuchul, ka mix ba'ax meentik le respecto. Ka jo'op' tin k'alab najo', descubrí le presos yéetel talamilo'ob mentales ya'ala'ajobe' le asab maltratados tumen le Kaambalo'ob yétel le. Le Kaambalo'ob yétel le mix juntúul sajakil le prisioneros "Salud óolal wíinkilale'" yéetel maltrataban constantemente ti' leti'ob. K'oja'anen Ba'ale' jaaj.
(5.). Ba'ax ku tuus le presos yóok'ol le abusos.
Jo'op' ti' k'alab najo' ti' asab u catorce ja'ab ka descubrí u ya'al ti' le máaxo'ob ku le k'alab najo' a maltrató táan k'aas ma'alobil tuméen uláak' presos. Ku beetik u le prisionero ku queja parezca t'ona'an yéetel, tu menudo ku beetik u le prisionero bixake' etiquetado bey juntúul "soplón" tumen biilankiltej le yaan legal. Le mentalidad tuláakal ichil le prisioneros jach ba'ax k'a'abéet a agredir físicamente u je'el guardia ka beetik loob. Le represalias ti' bix u agresión a le u admiradas tumen le presos, ka' jo'op' u le demandas táan k'aas vistas. Tune', wa bien yaan prisioneros páajtal tuus yóok'ol le abuso, óol tuláakal le nuxi' máasewáalo'obo' ma' ku betik. Arriesgan muk'yaj violencia a tuukulo'oba' por parte de le máaxo'ob le k'alab najo' bix u uláak' reclusos wa ya'alik u tsikbalo'ob. Tuus jach raro.
(6.). Ba'ax yaan Estados Unidos leyes diseñadas utia'al u impedir ti' le presos presenten demandas yóok'ol le abuso sufrieron por parte de le máaxo'ob ku penitenciario.
Je'el ciertas leyes protegen le yaan penitenciario demandas, ba'ax ku beetik talam u le reclusos demanden tumen violaciones constitucionales wa condiciones carcelarias. Le Ley u Reforma ti' le Litigios Penitenciarios jach jump'éel ejemplo paradigmático k'oja'ano'oba' legislación. Ordena ti' le reclusos agoten tuláakal le nu'ukulo'ob administrativos bey ma' Ka'abet demandas relacionadas yéetel le condiciones carcelarias. Tu menudo le presos ku mantienen aislados xma' correo mix muuk' nu'ukulo'ob administrativos, ba'ax ku denomina "queja", yo'olal ma' táan u béeytal Ka'abet demandas. Explico bix beto'ob le je'ela' ti' in ánalte'. Le penitenciario yaan u yojel u wa ma' a Ka'abet quejas, Mix bik'in a Ka'abet jump'éel yaantal, tumen ku utilizan tácticas astutas yéetel solapadas, bey colocar ti' jump'éel prisionero ti' contención utia'al Jech le yáax paso ti' le tuukula' yaantal. Le contención jach ka u coloca ti' jump'éel prisionero ti' jump'éel celda aislamiento ka ti' leti'ob ku ti' le Kaambalo'ob yétel le u ma' ti' entreguen ti' le prisionero le formularios utia'al Ka'abet le queja yéetel u a pulike'ex je'el queja escrita ti' le sojolo' kúuchil Ka'abet u. Lela' in tu beeto'ob ti' le k'alab najo' tu'ux u Raleigh, Carolina ti' el Norte, utia'al asegurar in u u Ma'atech páajtal Ka'abet jump'éel yaantal tuméen le abuso Muk'yajnajen telo'.
Yaan uláak' federales leyes ku impiden ti' le presos presenten demandas yóok'ol le k'axt'aan reciben. Juntúul solitario juez federal máax xokik Amal denuncia jump'éel preso yéetel yaan u páajtalil u desestimar le xma' wu'uyik pruebas wa considera u yaantal ba'axi' "fantástica" wa "delirante". Le ley Cha' ti' le máaxo'ob ku penitenciario abusar ti' le presos yéetel u beetik ba'ax ku considera "fantástico", bey biilankiltej jump'éel che'bil che'a' metal utia'al u jump'éel preso. Lela' uláak' resquicio utia'al u abuso carcelario. Ka' jo'op' u penitenciario yaan u beetik ba'al 'poolech., ma' u ti' leti'ob je'el acusar. Kin t'an u bix úuchik le je'ela' ti' in ánalte'.